سنگ غدد بزاقی، ذرات کوچکی هستند که در غدد بزاقی دهان تشکیل شده و می‌توانند جریان بزاق را مسدود کنند. این انسداد باعث درد، تورم و ناراحتی به خصوص هنگام غذا خوردن می‌شود. در این مقاله به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان سنگ غدد بزاقی می‌پردازیم.
سنگ غدد بزاقی چیست؟
سنگ‌های غدد بزاقی (Salivary stones) به سنگ‌های کوچکی گفته می‌شود که در غدد بزاقی دهان تشکیل شده و می‌توانند جریان بزاق را مسدود کنند و منجر به درد و ناراحتی شوند. این سنگ‌ها که اغلب از کلسیم و سایر مواد معدنی تشکیل شده‌اند، شایع‌ترین علت التهاب غدد بزاقی محسوب می‌شوند.
غدد بزاقی، از جمله غدد پاروتید (زیر گوش)، تحت فکی (انتهای دهان نزدیک فک) و زیر زبانی (زیر زبان)، وظیفه تولید بزاق را بر عهده دارند که در مرطوب نگه داشتن دهان، هضم غذا و محافظت از دندان‌ها نقش دارد. حدود ۷۵ درصد سنگ‌های بزاقی در غده زیر فکی تشکیل می‌شوند و انسداد ناشی از آن‌ها می‌تواند باعث تورم غدد شود.
علائم سنگ غدد بزاقی
سنگ غدد بزاقی یک مشکل نسبتاً رایج است که می‌تواند علائم متعددی داشته باشد. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- درد از شایع‌ترین نشانه‌های سنگ غدد بزاقی است و معمولاً هنگام غذا خوردن، جویدن یا باز و بسته کردن دهان تشدید می‌شود. درد ممکن است در ناحیه فک، گوش، زیر زبان یا اطراف غدد بزاقی احساس شود.
- تورم در اطراف غدد بزاقی، زیر زبان، فک یا گوش نیز از دیگر علائم رایج است. این تورم ممکن است تدریجی باشد.
- در برخی موارد، پوست ناحیه درگیر ممکن است قرمز و ملتهب شود.
- ناحیه درگیر ممکن است به لمس حساس باشد.
- برخی افراد هنگام غذا خوردن، طعم ناخوشایندی را در دهان خود احساس می‌کنند.
- به دلیل درد و تورم، ممکن است فرد در باز کردن کامل دهان، جویدن غذا یا بلعیدن آن دچار مشکل شود.
- در صورت عفونت غدد بزاقی، ممکن است فرد دچار تب و لرز شود.
- گاهی اوقات، می‌توان توده دردناک یا متورمی را زیر زبان یا در نزدیکی غدد بزاقی لمس کرد.
- کاهش تولید بزاق و در نتیجه خشکی دهان نیز ممکن است رخ دهد.
- افزایش یا کاهش غیرطبیعی میزان بزاق دهان نیز می‌تواند از علائم باشد.
- در صورت عفونت، ممکن است چرک در ناحیه غدد بزاقی دیده شود.
- در موارد نادر، ممکن است کیست‌های مایع در اطراف ناحیه درگیر تشکیل شوند.
مهم است بدانید که شایع‌ترین و اصلی‌ترین علامت سنگ غدد بزاقی، درد و ناراحتی هنگام غذا خوردن و باز و بسته کردن دهان است. این علائم ممکن است با علائم آبسه دندان یا تومور غدد بزاقی نیز اشتباه گرفته شوند.
علت ایجاد سنگ غدد بزاقی
علت دقیق تشکیل این سنگ‌ها هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل متعددی می‌توانند در ایجاد آن‌ها نقش داشته باشند. در ادامه به بررسی این عوامل می‌پردازیم:
- کاهش مصرف آب و مایعات باعث غلیظ شدن بزاق می‌شود و احتمال تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.
- داروهایی مانند آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدافسردگی، داروهای فشار خون و داروهای آنتی‌کولینرژیک می‌توانند تولید بزاق را کاهش دهند و در نتیجه خطر تشکیل سنگ را افزایش دهند.
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز می‌تواند بر تولید بزاق تأثیر منفی بگذارد.
- با افزایش سن، میزان ترشح بزاق به طور طبیعی کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به غلیظ شدن بزاق و تشکیل سنگ شود.
- عفونت‌های مکرر، به ویژه در غده زیر فکی، می‌توانند باعث التهاب و در نتیجه تشکیل سنگ شوند.
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند منجر به تجمع باکتری‌ها و التهاب در غدد بزاقی شود که زمینه را برای تشکیل سنگ فراهم می‌کند.
- آسیب به ناحیه دهان و غدد بزاقی، مانند ضربه‌های فیزیکی یا جراحی‌های قبلی، می‌تواند به انسداد مجاری بزاقی و تشکیل سنگ منجر شود.
- پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن می‌تواند بر عملکرد غدد بزاقی تأثیر بگذارد و خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد.
- برخی بیماری‌ها مانند نقرس، سندرم شوگرن و مشکلات کلیوی می‌توانند خطر تشکیل سنگ غدد بزاقی را افزایش دهند. سندرم شوگرن به طور خاص باعث خشکی دهان می‌شود که خود عامل مهمی در تشکیل سنگ است.
- تغییرات هورمونی مانند دوران بارداری یا بیماری‌های غدد درون‌ریز نیز می‌توانند در تشکیل سنگ نقش داشته باشند.
- استعداد ژنتیکی نیز می‌تواند در برخی افراد، خطر ابتلا به سنگ غدد بزاقی را افزایش دهد.
- کمبود فیبر در رژیم غذایی نیز به عنوان یک عامل خطر مطرح شده است.
- افزایش سطح کلسیم در بدن نیز می‌تواند در تشکیل سنگ نقش داشته باشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
سنگ‌های غدد بزاقی می‌توانند با مسدود کردن مجاری بزاقی، مشکلاتی برای فرد ایجاد کنند که اغلب با درد و ناراحتی همراه است. در صورت احساس درد یا ناراحتی هنگام غذا خوردن یا حرکت دادن دهان، توصیه می‌شود فورا به بهترین متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. روش‌های درمانی مختلفی برای رفع این مشکل وجود دارد که بر اساس وضعیت بیمار، نوع، اندازه و ابعاد سنگ، روش مناسب انتخاب و درمان آغاز می‌شود.
تشخیص سنگ غدد بزاقی
تشخیص سنگ‌های غدد بزاقی معمولاً از طریق معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار انجام می‌شود. پزشک ابتدا با پرسیدن سوالاتی درباره علائم مانند خشکی دهان، درد و تورم، وضعیت غدد بزاقی را ارزیابی می‌کند.
برای تأیید تشخیص، از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی، و سیالوگرافی (اشعه ایکس با تزریق رنگ به غدد بزاقی) استفاده می‌شود. در صورتی که عفونت در غده بزاقی وجود داشته باشد، ممکن است نمونه‌ای برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال شود تا اطلاعات بیشتری در اختیار پزشک قرار گیرد.
درمان سنگ غدد بزاقی
درمان سنگ غدد بزاقی به روش‌های مختلفی بستگی دارد و در صورت ابتلا به این بیماری، جای نگرانی نیست. روش‌های درمانی شامل درمان‌های خانگی، دارویی، طب سنتی و جراحی هستند.
درمان‌های خانگی: برای درمان خانگی سنگ غدد بزاقی می‌توان از روش‌های ساده‌ای مانند افزایش مصرف مایعات، ماساژ منطقه آسیب‌دیده، مصرف غذاهای ترش، نوشیدنی‌های تحریک‌کننده بزاق، استفاده از کمپرس گرم و مکیدن لیمو یا آب نبات‌های ترش استفاده کرد. البته این روش‌ها باید زیر نظر متخصص انجام شوند.
طب سنتی: در طب سنتی از گیاهان دارویی برای درمان سنگ غدد بزاقی استفاده می‌شود که به کاهش عفونت دهان و بهبود عملکرد غدد بزاقی کمک می‌کنند.
داروها: در صورت وجود سنگ‌های کوچک، داروهای ضد التهاب و مسکن برای کاهش درد و تورم و داروهایی برای تسهیل از بین رفتن سنگ‌ها تجویز می‌شوند. گاهی این داروها در کنار جراحی برای شکستن سنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جراحی: جراحی یکی از روش‌های مؤثر برای درمان سنگ‌های بزرگ است. بسته به نوع و اندازه سنگ، جراح ممکن است سنگ‌ها را از طریق شکستن یا خارج کردن کامل آن‌ها از غدد بزاقی بردارد. این جراحی معمولاً توسط متخصص گوش، حلق و بینی انجام می‌شود.
در نهایت، انتخاب روش درمانی به عوامل مختلفی چون اندازه و مکان سنگ بستگی دارد. پیشگیری از ابتلا به سنگ غدد بزاقی شامل مراقبت‌های منظم از دهان، مصرف مایعات کافی، ترک سیگار و استفاده از خمیردندان مناسب است. برای درمان سنگ‌های کوچک، برخی روش‌های غیرتهاجمی مانند نوشیدن مایعات بیشتر و ماساژ مفید هستند. در موارد پیچیده‌تر، جراحی ممکن است نیاز باشد.
پیشگیری از سنگ غدد بزاقی
برای پیشگیری از سنگ غدد بزاقی، اقدامات ساده‌ای وجود دارد که به حفظ سلامت دهان و ترشح بزاق کمک می‌کند. افزایش مصرف آب، رعایت بهداشت دهان و دندان، مصرف رژیم غذایی متنوع با مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر، و کاهش مصرف مواد غذایی با شکرهای مصنوعی و اسیدهای افزوده می‌تواند مفید باشد.
همچنین، استفاده از نخ دندان روزانه، شستشوی دهان پس از خوردن غذاهای شیرین یا گازدار، مراجعه منظم به دندانپزشک و جویدن آدامس بدون قند نیز به کاهش خطر ابتلا کمک می‌کند. در صورت داشتن علائم مشکوک، مشورت با پزشک برای تشخیص زودهنگام و درمان ضروری است.
جمع بندی
سنگ غدد بزاقی توده‌های سفتی هستند که در غدد بزاقی ایجاد می‌شوند و می‌توانند مسیر ترشح بزاق را مسدود کنند. این سنگ‌ها معمولاً باعث درد، تورم و ناراحتی در هنگام خوردن غذا یا تکان دادن دهان می‌شوند.
علائم رایج شامل درد در ناحیه غدد بزاقی، خشکی دهان و تغییر در طعم یا بوی بزاق است. درمان‌های مختلفی از جمله روش‌های خانگی، دارویی و جراحی برای درمان این سنگ‌ها وجود دارد، که بسته به اندازه و موقعیت سنگ، توسط پزشک متخصص انتخاب می‌شود.
