غده تیروئید، عضوی پروانه‌ای شکل در گردن، نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می‌کند. این غده با تولید هورمون‌های تیروئیدی، سرعت مصرف انرژی، تنظیم دمای بدن و رشد را کنترل می‌کند. اختلال در عملکرد تیروئید می‌تواند منجر به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید شود که هر کدام علائم و عوارض خاص خود را دارند. در این مقاله، به بررسی غده تیروئید، انواع اختلالات آن و علائم هر یک می‌پردازیم.
وظیفه غده تیروئید
غده تیروئید، غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در قسمت جلویی گردن، زیر سیب آدم و در امتداد نای قرار دارد. این غده با ترشح هورمون‌های T3 و T4، نقش حیادی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می‌کند. متابولیسم به معنای سوخت و ساز بدن است و شامل فرایندهایی است که سلول‌ها برای فعالیت خود به آن نیاز دارند.
هورمون‌های تیروئید بر عملکرد تقریباً تمام اندام‌های بدن از جمله دمای بدن، ضربان قلب، ریه‌ها، دستگاه گوارش، پوست و… تأثیرگذارند. هرگونه اختلال در عملکرد این غده می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر ریزش مو، تغییر وزن، حساسیت به سرما و گرما و… شود.
هورمون‌های تیروئید علاوه بر متابولیسم، بر عملکرد سایر ارگان‌ها مانند دستگاه گوارش، ضربان قلب و خلق و خو نیز تأثیر دارند و برای رشد مغز در دوران نوزادی و کودکی بسیار حائز اهمیت هستند.
علت ایجاد اختلالات تیروئید
غده تیروئید با ترشح هورمون‌های تیروئیدی، عملکرد سلول‌ها و اندام‌های مختلف را کنترل می‌کند. هرگونه اختلال در تولید یا عملکرد این هورمون‌ها، منجر به بروز بیماری‌های تیروئیدی می‌شود. عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های تیروئید:
- سابقه خانوادگی: وجود مواردی از بیماری‌های تیروئید در بستگان نزدیک
- بیماری‌های خودایمنی: مانند دیابت نوع ۱، کم‌خونی پرنیشیوز، نارسایی اولیه غده فوق کلیه، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندرم شوگرن و سندرم ترنر
- مصرف برخی داروها: داروهای حاوی ید بالا مانند آمیودارون
- افزایش سن: به‌ویژه افراد بالای ۶۰ سال، خصوصاً زنان
- سابقه درمان‌های تیروئیدی: شامل جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی) یا پرتودرمانی
- سابقه سرطان: که ممکن است نیاز به درمان‌های تأثیرگذار بر عملکرد تیروئید داشته باشد
اختلالات غده ی تیروئید
غده تیروئید، مانند سایر اعضای بدن، ممکن است دچار اختلالات و مشکلات خاص خود شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم. این اختلالات می‌توانند منجر به جراحی شوند که به طور مفصل در مورد آن بحث خواهیم کرد. اختلالات غده تیروئید شامل ندول تیروئید و سرطان تیروئید است.
ندول تیروئید
ندول تیروئید یا گره تیروئید، توده‌ای غیرطبیعی از سلول‌های تیروئید است که به اشکال جامد، کیسه‌های حاوی مایع یا ترکیبی از این دو دیده می‌شود. در بیشتر موارد، ندول تیروئید بی‌ضرر است و علائمی ایجاد نمی‌کند. در این صورت، ندول‌های تیروئید نیازی به درمان ندارند.
با این حال، درصدی از ندول‌های تیروئید سرطانی هستند. هنگامی که گره‌ها بزرگ شوند یا به حالت سرطانی درآیند، گزینه‌های مختلف درمانی شامل دارو یا جراحی برای درمان بررسی خواهد شد. علت ایجاد ندول‌های تیروئید رشد بیش از حد بافت طبیعی تیروئید، کیست تیروئید، التهاب مزمن تیروئید، گواتر، کمبود ید و… است.
سرطان تیروئید
سرطان تیروئید شامل چندین نوع است که شایع‌ترین آنها سرطان پاپیلاری تیروئید است. همچنین نوع بدخیم ندول تیروئید می‌تواند منجر به سرطان تیروئید شود. امروزه به دلایل مختلف این نوع سرطان در حال افزایش است و عموماً در افراد بالای ۴۵ سال دیده می‌شود. بیشتر افراد مبتلا به سرطان تیروئید ناچار به جراحی آن می‌شوند. در ادامه همه چیز درباره جراحی تیروئید را مطرح خواهیم کرد.
کم کاری تیروئید
به حالتی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) گفته می‌شود. موارد مختلفی می‌توانند باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی شوند. هنگامی که غده تیروئید شما نتواند به اندازه کافی هورمون بسازد، بدن شما با مشکل مواجه می‌شود. بالانس هورمونی تیروئیدی باعث عملکرد صحیح بدن می‌شود. زمانیکه مقدار هورمون‌های TSH، T۳ یا T۴ هماهنگ و به اندازه کافی نباشد، بدن نمی‌تواند به تنظیم متابولیسم همیشگی خود بپردازد و از نظر سیستمی بدن شما دچار مشکل می‌شود.
پرکاری تیروئید
به حالتی که غده تیروئید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی را تولید کند، پرکاری تیروئید گفته می‌شود. در مواردی که غده تیروئید بیش از اندازه هورمون تیروئیدی می‌سازد و میزان هورمون محرکه تیروئیدی کاهش پیدا می‌کند، مشکلات دیگری برای بدن ایجاد می‌شود. زمانی شما در سلامت کامل از نظر تیروئید به سر می‌برید که بدن شما به اندازه طبیعی و کافی هورمون‌های تیروئیدی را در خون خود داشته باشد.
اگر مقدار این هورمون‌ها بیش از حد طبیعی شود و غده تیروئید شما بیش از اندازه طبیعی فعالیت کند، بدن شما نسبت به حالت طبیعی سوخت و ساز بیشتری دارد و از نظر سیستمی دچار مشکل می‌شود. برای درمان تیروئید پرکار باید ابتدا علائم بیماری را بشناسید و بعد از تشخیص بیماری برای درمان به فوق تخصص غدد مراجعه کنید.
تیروئیدیت یا التهاب غده تیروئید
تیروئیدیت، به معنای التهاب تیروئید است که باعث آسیب به غده تیروئید و آزاد شدن هورمون‌های تیروئیدی در خون می‌شود. افراد مبتلا به تیروئیدیت معمولا دچار یک دوره کوتاه پرکاری تیروئید و به دنبال آن کم‌کاری تیروئید می‌شوند.
برخی از اشکال تیروئیدیت گذرا هستند، مانند تیروئیدیت پس از زایمان یا تیروئیدیت به دنبال عفونت. تیروئیدیت گذرا اغلب خودبه‌خود و بدون نیاز به دارو برطرف می‌شود.
اشکال دیگر تیروئیدیت، مانند تیروئیدیت ناشی از ایمونوتراپی برای سرطان، مصرف اینترفرون آلفا یا مهارکننده‌های تیروزین کیناز، معمولا منجر به کم‌کاری تیروئیدی دائمی می‌شود و نیاز به درمان طولانی‌مدت با هورمون‌های تیروئیدی دارند.
علائم انواع اختلالات تیروئید
کم‌کاری تیروئید: کم‌کاری تیروئید، منجر به کاهش سرعت متابولیسم و بروز علائم متنوعی می‌شود که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- علائم عمومی: خستگی مزمن، افزایش وزن ناگهانی، یبوست، عدم تحمل سرما، ضعف عضلات، تورم مفاصل و افزایش کلسترول خون.
- علائم پوستی و مو: خشکی پوست، مو و ناخن، ریزش مو و خشن شدن صدا.
- علائم عصبی و روانی: افسردگی، اختلال در تمرکز و حافظه.
- علائم زنان: اختلال در چرخه قاعدگی، از جمله خونریزی بیش از حد (منوراژی) یا دوره‌های قاعدگی مکرر.
پرکاری تیروئید: پرکاری تیروئید، در مقابل، وضعیتی است که در آن غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید می‌کند. افزایش سطح هورمون تیروئید، منجر به افزایش سرعت متابولیسم و بروز علائمی نظیر موارد زیر می‌شود:
- علائم عمومی: تعریق بیش از حد، ضعف عضلانی، لرزش دست و انگشتان، کاهش وزن، افزایش اشتها و عدم تحمل گرما.
- علائم عصبی و روانی: مشکلات عصبی، کاهش تمرکز، بی‌حوصلگی، بی‌قراری و اختلال در خواب.
- علائم قلبی عروقی: تپش قلب و نامنظم شدن ضربان قلب.
- علائم زنان: اختلال در چرخه قاعدگی، از جمله قاعدگی‌های نامنظم یا توقف چرخه قاعدگی.
- سایر علائم: بزرگی غده تیروئید (گواتر)، بزرگ شدن سینه در مردان و شکنندگی مو.
ندول‌های تیروئیدی: بیشتر ندول‌های تیروئیدی بدون علامت هستند، اما در صورت بزرگ شدن، می‌توانند منجر به تورم گردن، مشکلات تنفسی، اختلال و درد هنگام بلع و گواتر شوند.
سرطان تیروئید: سرطان تیروئید اغلب در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد و به همین دلیل تشخیص آن کمی دشوار است. با این حال، در صورت بروز هر یک از علائم زیر، توصیه می‌شود که فورا به پزشک متخصص مراجعه کنید:
- وجود توده یا تورم در گردن: این علامت شایع‌ترین علامت سرطان تیروئید است. توده معمولا بدون درد است و ممکن است به آرامی رشد کند.
- تغییر صدا: سرطان تیروئید می‌تواند باعث گرفتگی صدا یا تغییر در کیفیت صدا شود.
- مشکل در بلع: در صورتی که تومور بزرگ شود، می‌تواند باعث فشار بر مری و دشواری در بلع شود.
- سرفه مداوم: سرفه‌ای که بهبود نمی‌یابد، می‌تواند از علائم سرطان تیروئید باشد.
- درد در گردن یا گلو: اگرچه درد در این نواحی معمولا علامت سرطان تیروئید نیست، اما در برخی موارد می‌تواند نشانه آن باشد.
- بزرگی غدد لنفاوی گردن: در برخی موارد، سرطان تیروئید می‌تواند به غدد لنفاوی گردن گسترش یابد و باعث بزرگی آنها شود.
آیا اختلالات تیروئید درمان می شود؟
اختلالات تیروئید بسته به نوع آن قابل درمان هستند. کم‌کاری تیروئید معمولاً با داروی لووتیروکسین کنترل می‌شود که جایگزین هورمون تیروکسین است. تنظیم دوز دارو نیاز به آزمایش خون منظم دارد. در موارد خاص، جراحی تیروئید یا سایر روش‌های درمانی مانند ید رادیواکتیو برای پرکاری تیروئید یا سرطان تیروئید تجویز می‌شود. علاوه بر درمان دارویی، اصلاح سبک زندگی نیز اهمیت دارد، از جمله حذف مواد غذایی ناسالم، ورزش منظم، تغذیه صحیح، مصرف مناسب پروبیوتیک و استفاده از سبزیجات پخته.
آیا بدون غده ی تیروئید می توان زندگی کرد؟
در درجه ی اول باید بدانیم که وجود حتی قسمت کوچکی از غده ی تیروئید در بدن میتوان کارکل این غده را انجام دهد بنابراین اگر بیماری جراجی تیروئیدکتومی نداشت نیازی نیست که بعد از عمل داروی خاصی مصرف کند.
اما در صورتی که به طور کامل غده ی تیروئید بیمار برداشته شود تولید هورمون تیروکسین در بدن متوقف شده و به جای آن باید قرصی توسط پزشک تجویز شود که این هورمون را به صورت مصنوعی برای بدن فراهم کند.
جمع بندی
غده تیروئید نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارد و اختلالات آن می‌تواند سلامت عمومی را تحت تأثیر قرار دهد. این اختلالات با تشخیص دقیق و درمان‌های دارویی یا جراحی قابل کنترل هستند. اصلاحات در سبک زندگی مانند تغذیه مناسب و ورزش منظم نیز در مدیریت وضعیت تیروئید موثر است.
